Trong vài năm gần đây, cùng với sự phát triển mạnh mẽ của khoa học và công nghệ, kiến trúc sinh thái đang trở thành một trong những xu hướng nổi bật nhất trên toàn thế giới. Phong cách này phản ánh rõ ràng sự quan tâm ngày càng lớn của con người đối với môi trường sống và sự hài hòa với thiên nhiên. Hãy cùng PVT Studio tìm hiểu sâu hơn về kiến trúc sinh thái và lý do vì sao nó được xem là tương lai của ngành kiến trúc hiện đại.

Kiến trúc sinh thái là gì?

Theo các kiến trúc sư trên thế giới, kiến trúc sinh thái – hay còn gọi là kiến trúc xanh, kiến trúc bền vững – là sự kết hợp giữa yếu tố tự nhiên và nhân văn trong thiết kế. Sinh thái ở đây bao gồm cả môi trường tự nhiên (đất đai, khí hậu, hệ sinh thái) và sinh thái xã hội (con người, văn hóa, cộng đồng).

Một công trình kiến trúc sinh thái hướng đến việc sử dụng tối ưu nguồn năng lượng tự nhiên, giảm thiểu tiêu hao năng lượng nhân tạo, đồng thời tạo nên không gian sống cân bằng và trong lành cho con người.

Ngoài ra, trong suốt vòng đời của công trình – từ khâu thiết kế, xây dựng đến sử dụng và loại bỏ – kiến trúc sinh thái luôn tuân theo những nguyên tắc:

• Thân thiện với môi trường tự nhiên

• Sử dụng tài nguyên tái tạo như năng lượng mặt trời, gió

• Kết nối hài hòa với văn hóa và bản sắc địa phương

• Ứng dụng kỹ thuật hiện đại để tiết kiệm năng lượng và bảo vệ môi trường

Quá trình hình thành và phát triển của kiến trúc sinh thái

Giống như các phong cách kiến trúc khác, kiến trúc sinh thái cũng trải qua nhiều giai đoạn phát triển, phản ánh tư duy và nhận thức của con người về mối quan hệ giữa kiến trúc – thiên nhiên – xã hội.

1. Giai đoạn “Tư tưởng sinh thái giản dị”

Vào đầu thế kỷ XX, các nhà tư tưởng như John Ruskin, Ebeneezer Howard, Frank Lloyd Wright đã khởi xướng những ý niệm đầu tiên về sự hòa hợp giữa công trình kiến trúc và thiên nhiên. Wright đặc biệt nhấn mạnh nguyên lý “kiến trúc hữu cơ” – coi công trình như một phần của tự nhiên, có sự sống và linh hồn riêng.

2. Giai đoạn “Chủ nghĩa khu vực sinh khí hậu”

Đầu thế kỷ XX, các kiến trúc sư bắt đầu nghiên cứu mối quan hệ giữa kiến trúc và khí hậu. Họ chú trọng việc tận dụng ánh sáng, hướng gió, và địa hình tự nhiên, từ đó hình thành phong cách kiến trúc phù hợp với từng vùng miền – vừa đảm bảo tiện nghi, vừa tiết kiệm năng lượng.

3. Giai đoạn “Sinh thái học sâu” và “Kiến trúc sinh vật”

Từ những năm 1960 – 1970, khái niệm “sinh thái học sâu” xuất hiện, nhấn mạnh sự bình đẳng giữa con người và tự nhiên, đề cao triết lý “con người là một phần của hệ sinh thái chứ không phải là chủ thể thống trị”.

4. Giai đoạn “Phong trào Gaia”

Phong trào này coi Trái Đất là một sinh thể sống, trong đó mọi yếu tố tự nhiên và con người đều tương tác lẫn nhau. Kiến trúc Gaia hướng đến việc thiết kế những công trình bền vững, lành mạnh, cân bằng giữa thể chất và tinh thần.

5. Giai đoạn “Phát triển bền vững”

Từ thập niên 1990, kiến trúc sinh thái chính thức được công nhận là xu hướng toàn cầu. Các tổ chức quốc tế như Hiệp hội Kiến trúc sư quốc tế (UIA) đã đề ra quy tắc và tiêu chuẩn thiết kế cho tương lai bền vững:

• Ưu tiên vật liệu địa phương, có thể tái chế

• Hạn chế chất thải xây dựng

• Thiết kế linh hoạt, tiết kiệm năng lượng

• Tôn trọng bản sắc văn hóa và môi trường tự nhiên

Những tiêu chí cơ bản của kiến trúc sinh thái

Một công trình kiến trúc sinh thái cần đáp ứng ba nhóm tiêu chí chính:

1. Giảm thiểu năng lượng tiêu thụ

• Tận dụng ánh sáng tự nhiên, thông gió tự nhiên

• Sử dụng vật liệu cách nhiệt, mái nhà xanh

• Ứng dụng năng lượng mặt trời, gió

2. Giảm phát thải và tái sử dụng tài nguyên

• Thu hồi và sử dụng nước mưa

• Tái chế chất thải, hạn chế ô nhiễm môi trường

• Dùng vật liệu tái tạo và không độc hại

3. Hài hòa với cảnh quan và con người

• Bố trí công trình phù hợp địa hình, khí hậu

• Tối ưu không gian xanh và mặt nước

• Tạo môi trường sống trong lành, dễ chịu và thẩm mỹ

Một số công trình kiến trúc sinh thái tiêu biểu tại Việt Nam

Nhà Thiếu Nhi TP. Hồ Chí Minh

Công trình mang hình tượng “mầm cây – tổ chim – cánh diều”, thể hiện sự trong sáng của tuổi thơ. Kiến trúc tận dụng gió tự nhiên và mảng xanh, tạo nên không gian mở, thoáng mát.

House for Trees – Hà Nội

Tác phẩm đạt giải thưởng tại Festival Kiến trúc Thế giới 2014, được xây bằng bê tông cốt tre, phủ cây xanh trên mái, giúp giảm nhiệt và mang lại không gian sống gần gũi thiên nhiên.

Cư xá sinh viên Betania – Huế

Giành giải Thiết kế xanh toàn cầu 2018, công trình tận dụng nước mưa, trồng cây trong sân, tạo khí hậu mát mẻ và thân thiện môi trường.

Tổ hợp Nhà Tre – Vĩnh Phúc

Công trình nổi tiếng của KTS Võ Trọng Nghĩa, sử dụng tre làm vật liệu chính, đoạt giải Công trình của năm 2014. Thiết kế thể hiện rõ tinh thần gắn bó giữa con người và tự nhiên.

Binh House – TP. Hồ Chí Minh

Thuộc chuỗi “Nhà cho cây”, công trình bố trí vườn cây xen kẽ các tầng, giúp điều hòa không khí, giảm nhiệt, đồng thời tạo không gian sinh hoạt kết nối các thành viên.

Kết luận

Kiến trúc sinh thái không chỉ là một phong cách thiết kế, mà còn là triết lý sống bền vững của con người hiện đại – sống hài hòa với thiên nhiên, giảm tác động môi trường và hướng đến tương lai xanh.

PVT Studio tin rằng, việc ứng dụng kiến trúc sinh thái trong thiết kế không chỉ mang lại giá trị thẩm mỹ mà còn góp phần xây dựng một hành tinh xanh, sạch và đáng sống hơn.